Η τελετουργική καθαρότητα παίζει κεντρικό ρόλο στην παραδοσιακή διαμόρφωση του εβραϊκού θρησκευτικού χαρακτήρα. Από αυτήν την άποψη (και από άλλες) ο Ιουδαϊσμός δε διαφέρει από τον Ινδουισμό ή από άλλες αρχαίες πρακτικές που ακολουθούνταν στην Αίγυπτο και στη μινωική Κρήτη και που, τελικά, επηρέασαν τόσο τον Χριστιανισμό, όσο και το Ισλάμ. Η ζωή, όπως την ξέρουμε, καθορίζεται από το μυστήριο της ενότητας της ύλης με το πνεύμα. Ο θάνατος, από την άλλη μεριά, επέρχεται όταν η ενότητα αυτή διαρρηχτεί. Στον Ιουδαϊσμό η δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών για να βιώσει κάποιος την εβραϊκή ζωή δεν εξαρτάται από την ύπαρξη συναγωγής, αλλά από την πρόσβαση σε καθαρό «ζωντανό» νερό (δηλαδή όχι στάσιμο, λιμνάζον). Για τον λόγο αυτό στο Ketubah – αλλιώς συμβόλαιο γάμου – σημειώνεται με σαφήνεια το κοντινότερο στον τόπο διαμονής του ζευγαριού νερό, που καθιστά δυνατές τις ζωτικές συνθήκες για μια νομιμοποιημένη εβραϊκή ζωή. Επίσης, η ενότητα ύλης και πνεύματος είναι τόσο σημαντική στον Ιουδαϊσμό, ώστε η ζωή που καθαρίζει το σώμα, καθαρίζει και την ψυχή, καθώς τα δύο αυτά δε μπορούν να διαχωριστούν. Το αντίστροφο είναι επίσης αλήθεια: ο καθαρισμός της ψυχής κάποιου ωφελεί και το σώμα. Ο καθαρισμός της ψυχής επιτυγχάνεται μέσα από τον καθαρισμό του σώματος, σύμφωνα με τα διδάγματα της Τορά και των Προφητών και ο καθαρισμός του σώματος επιτυγχάνεται με την εμβύθιση στο νερό.
Το μέρος όπου πραγματοποιείται αυτός ο καθαρισμός ονομάζεται mikveh (μίκβε). Πρόκειται για ένα άνοιγμα, έναν χώρο επαρκή για ένα άτομο να μπορεί να βυθιστεί εντελώς στο νερό. Μία γυναίκα, φτάνοντας στην ωριμότητά της, καλείται να εμβυθιστεί τρεις φορές στο νερό μετά τη μηνιαία έμμηνο ρύση της. Το Μίκβε, επίσης, είναι τρόπος κάθαρσης μετά από ερωτική συνεύρεση. Παράλληλα, οι νύφες προετοιμάζονται για τον γάμο τους με αυτόν τον τελετουργικό καθαρισμό. Το Μίκβε χρησιμοποιείται, επίσης, για τον καθαρισμό πιάτων που θεωρούνται ύποπτα μόλυνσης λόγω απαγορευμένων συνδυασμών φαγητών, όπως για παράδειγμα γαλακτοκομικών και κρέατος. Είναι σύνηθες για πιάτα και μαχαιροπίρουνα που χρησιμοποιούνται στο μαγείρεμα, να καθαρίζονται στο Μίκβε, ιδιαίτερα πριν το Πάσχα.
Ο ραβινικός νόμος στο Ταλμούδ ορίζει την ποσότητα νερού σε ένα Μίκβε, την πηγή του και τις συνθήκες υπό τις οποίες πρέπει να ρέει, μέσα από ένα πέρασμα αρκετό ώστε να μην το περιορίζει, αλλά να επιτρέπει το πέρασμά του. Το Μίκβε είναι ένα μέρος όπου επιτελείται η αναγέννηση και, ως τέτοιο, συμβολίζει στην ουσία του τον θάνατο και την ανάσταση και την αλληλόδρασή τους, που συγκροτούν τις συνθήκες της ζωής.
Το Μίκβε της Ετζ Χαγίμ είναι ένα από τα αρχαιότερα στην Ελλάδα. Μετά τη σύλληψη της κοινότητας το 1944, η Συναγωγή χωρίστηκε σε «δωμάτια» από μη εβραϊκές οικογένειες και το Μίκβε χρησιμοποιήθηκε ως χώρος σκουπιδιών. Οι συνθήκες του χώρου το 1955 ήταν αξιοθρήνητες. Μέχρι εκείνη την εποχή, όταν οι οικογένειες που κατοικούσαν μέσα μετακόμισαν, το Μίκβε είχε σχεδόν πλημμυρίσει από μία παχύρευστη μάζα που κατά καιρούς διέρρεε στη γειτονιά. Μάλιστα, ορισμένοι πίστευαν ότι εκεί ζούσε κάποιο φοβερό φίδι, καθώς τα περιστατικά διαρροής στη γειτονιά συνοδεύονταν συνήθως από έναν συριγμό. Το 1959 κάλυψα την επιφάνεια του Μίκβε με τσιμέντο, λόγω των παραπόνων ενός γείτονα. Όταν έφτασε η ώρα της ανακαίνισης, το τσιμέντο απομακρύνθηκε και αρχίσαμε να αφαιρούμε από μέσα μία μολυσματική και αηδιαστική μάζα σκουπιδιών 50 ετών. Δουλέψαμε εκεί για δύο μήνες, κατά τη διάρκεια ενός πολύ ζεστού καλοκαιριού. Απομακρύναμε σπασμένα κεραμικά, γυαλιά από θρυμματισμένους πολυελαίους, υπολείμματα νεκρών ζώων και γλίτσα από υλικά που δε μπορούσαμε πια να αναγνωρίσουμε και που είχαν φράξει την είσοδο και έξοδο του νερού. Η ροή επανήλθε αμέσως. Το Μίκβε τρίφτηκε έως ότου να καθαριστεί εντελώς κι έτσι, μέσα σε δύο μήνες, ο χώρος μπορούσε να ικανοποιήσει τον σκοπό της ύπαρξής του.
Το Μίκβε της Ετζ Χαγίμ χρησιμοποιείται ιδιαίτερα πριν από γάμους, όπου κατά παράδοση γίνεται ενός είδους προγαμιαία γιορτή, τόσο στις ρωμανιώτικες όσο και στις σεφαραδίτικες κοινότητες της Ελλάδας. Η μητέρα της νύφης, μαζί με τις κόρες της, κάθονταν στον πάγκο του Μίκβε, όπου προσέγγιζαν μεγαλοπρεπώς φίλες και γυναίκες συγγενείς, κρατώντας μικρά κεριά ή άλλοτε ίσως και μικρά δοχεία με χένα και διακοσμούσαν τα χέρια και τα πόδια της νύφης. Σε παλιότερες εποχές τραγουδούσαν τολμηρά τραγούδια, πράγμα που εξυπηρετούσε την χαλάρωση της νύφης, μιας και τότε η ηλικία της συχνά ήταν γύρω στην εφηβεία και ενδεχομένως ήταν τρομαγμένη από τον επικείμενο γάμο. Σήμερα το Μίκβε χρησιμοποιείται κατόπιν προετοιμασίας σε γάμους. Το έθιμο έχει πλέον άλλη ερμηνεία, ιδιαίτερα από εβραίες φεμινίστριες που το θεωρούν σύμβολο της θηλυκής δημιουργικότητας και αναγέννησης.
Ν. Σ.